Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego

 

Geneza

Początki aparatu bezpieczeństwa wiążą się na ogół z początkami tzw. Polski Lubelskiej. Tak naprawdę, już w latach 1939-1944 Sowieci podjęli działania mające w przyszłości pomóc im w tworzeniu ’’bezpieki’’, niezbędnej przy wprowadzaniu i utrzymaniu władzy radzieckiej w opanowanej przez nich Polsce.

We wrześniu 1940 r. na przedmieściach Smoleńska Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) zorganizował tzw. Aleksandrowską Szkołę NKWD, w której umieszczono około dwustu osób narodowości polskiej, ukraińskiej i białoruskiej – mieszkańców terenów II Rzeczpospolitej zagarniętych przez Armię Czerwoną w 1939 r. Po przeszkoleniu, w marcu 1941 r. część z nich została wysłana do wykonania zleconych przez NKWD zadań w rejonie swego zamieszkania.

Innych z kolei skierowano na dalszą naukę do specjalnej szkoły w mi. Gorki, gdzie kształcono już przyszłe kadry kierownicze aparatu. Obie szkoły ukończyli ludzie zajmujący po wojnie wysokie stanowiska w MBP: Józef Czaplicki, Stanisław Kończewicz, Mieczysław Moczar, Władysław Sobczyński, Konrad Świetlik.

Rodowód cywilnego aparatu bezpieczeństwa sięga również kwietnia 1944 roku. Wówczas blisko stu dwudziestoosobowa grupa komunistów rozpoczęła kurs w szkole Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Związku Radzieckiego numer 366 w Kujbyszewie (dzisiejsza Samara). Do połowy 1944 roku przez podobne ośrodki przeszło, co najmniej 217 przyszłych oficerów komunistycznego aparatu bezpieczeństwa.

Jednocześnie komuniści pozostający w kraju (PPR i jej zbrojna jaczejka – GL), w pełni kontrolowani i kierowani przez służby sowieckie, wnieśli swój wkład w tworzenie przyszłej ‘’bezpieki’’. Pierwsze zalążki organów bezpieczeństwa pojawiły się w sztabie dowództwa Gwardii Ludowej jeszcze w 1942 r. Powołano dwa oddziały: wywiadu i kontrwywiadu. Na czele tego drugiego stanął kpt. Henryk Kurland („Korab”). Oddział ten składał się z wydziału bezpieczeństwa, wydziału do spraw nastrojów i wydziału pododdziałów specjalnych. Do głównych celów kontrwywiadowczych zaliczono ochronę własnych szeregów przed penetracją wrogów (polskich i zagranicznych).

Po deklaracji programowej PPR, „O co walczymy?” z listopada 1943 r. proces tworzenia organów bezpieczeństwa nabrał przyspieszenia. Powoływano m.in. Jednostki policyjne, a także oddziały specjalne żandarmerii przy obwodowych sztabach GL.

Jednocześnie w środowisku polskich komunistów przebywających w ZSRR– w I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, utworzonej jesienią 1943 r. – powstał na wzór radziecki Wydział Informacji, pełniący funkcje kontrwywiadowcze.

W obu ośrodkach polskich komunistów – w kraju i w ZSRR – istniały różne stanowiska w sprawie strategii budowy „władzy ludowej” w Polsce. Do pewnego uzgodnienia działań doszło w czasie rozmów delegacji Krajowej Rady Narodowej i PPR z przedstawicielami ośrodka radzieckiego (Związek Patriotów Polskich) w Moskwie w maju i czerwcu 1944 r. To wtedy ramowo określono m.in. strukturę i zasady funkcjonowania przyszłej bezpieki, realizując wytyczne Stalina, który „proponował” naśladowanie wzoru radzieckiego.

 

Powstanie bezpieki

Powołany 21 lipca 1944 roku w stolicy ZSRR (Moskwie) Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego ( PKWN) miał w swym składzie trzynaście tak zwanych resortów; jednym z nich był Resort Bezpieczeństwa Publicznego, RBP. 27 lipca 1944 roku Resort Bezpieczeństwa Publicznego przeniesiono do Lublina, powierzając kierownictwo nad nim Stanisławowi Radkiewiczowi – sprawdzonemu działaczowi partii komunistycznej i obywatelowi ZSRR. Pierwszymi jednostkami powołanymi 1 sierpnia 1944 roku były: kontrwywiad kierowany przez Romana Romkowskiego, wydział personalny, na którego czele stanął Mikołaj Orechwa i sekretariat, którym kierował Julian Konar.

Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego podporządkowane były Milicja Obywatelska, Wojska Wewnętrzne i więziennictwo.

Pod koniec 1944 Resort Bezpieczeństwa liczył prawie 21 tysięcy ludzi, w tym 13 tysięcy funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, 4 tysiące żołnierzy Wojsk Wewnętrznych i około tysiąca funkcjonariuszy służb więziennych. W aparacie bezpieczeństwa służyło prawie 3 tysiące funkcjonariuszy.

Początkowa organizacja RBP :

• Kierownik – Stanisław Radkiewicz
• Sekretariat – Julian Konar (Julian Jakub Kohn)
• Komendantura – Stefan Sobczak (Stiepan Sobczuk)
• Departament Kontrwywiadu – dyrektor płk Roman Romkowski (Nasiek (Natan) Grinszpan-Kikiel vel Natan Grünsapau–Kikiel vel Menasze Grinszpan)
• Wydział Personalny – dyrektor mjr Mikołaj Orechwa (Mikołaj Kłyszko vel Mikołaj Malinowski)
• Wydział Ochrony PKWN (rządu) , wraz z podległą Brygadą Wojsk Wewnętrznych  – dyrektor Leon Andrzejewski (Leon Ajzef vel Lajb Wolf Ajzen)
• Wydział Cenzury (perlustracja korespondencji) – dyrektor Michał Rossner
• Wydział Więzień i Obozów – dyrektor Teodor Duda (Fiodor Duda) (do 1 X 1944 r, jako Sekcja Więzienna)
• Samodzielny Wydział Wywiadu – dyrektor (p.o. od 28 grudnia 1944 roku) Stefan Antosiewicz
• Wydział Śledczy – dyrektor Władysław Dominik
• Wydział Finansowy – dyrektor Edward Kalecki
• Wydział Kartotek *
• Wydział Łączności i Techniki Operacyjnej
• Wydział Zaopatrzenia
• Wydział Kadr
• Biuro Prawne

*centralna kartoteka MBP i kartoteki wojewódzkich UB ułożone były wedle alfabetu rosyjskiego (ten stan rzeczy w niektórych przypadkach przetrwał aż do upadku systemu komunistycznego w Polsce)!!!